Tilburg is de eerste Nederlandse stad met een sculptuur van kunstenaar Anish Kapoor in de openbare ruimte. Hoe kreeg Museum De Pont dit voor elkaar?
In wereldstad Chicago staat er één, in Londen, in Houston én…. in Tilburg: een monumentaal werk van de beroemde Britse kunstenaar Anish Kapoor. Het siert het voorplein van Museum De Pont; een ruim zes meter hoge sculptuur van roestvrij staal - Kapoors eerste rechthoekige ‘hemelspiegel’. Hoe krijgt een niet gesubsidieerd, particulier museum in een middelgrote stad in Brabant dit voor elkaar? Dat Tilburg de eerste Nederlandse stad is met een sculptuur van Kapoor in de openbare ruimte, heeft alles te maken met de vijfentwintigste verjaardag van Museum De Pont. Het internationaal vermaarde museum voor hedendaagse kunst is vernoemd naar de in Tilburg geboren zakenman Jan de Pont, uit wiens nalatenschap een stichting 'ter stimulering van de hedendaagse kunst' werd opgericht. Het is gevestigd in een voormalige wolspinnerij. Daar had Tilburg er meer van. Eind 19e eeuw werd de stad groot door de textiel- en dan met name de wollenstoffenindustrie. Aan museumdirecteur Hendrik Driessen vanaf 1992 de taak om de enorme ruimte – haast 6000 m2 - te vullen.
Het is de manier waarop Driessen dat deed en doet die verklaart waarom Anish Kapoor zeer bereid was om voor Museum De Pont een kunstwerk te maken voor, aldus Driessen, “een fractie van wat een kunstenaar als hij tegenwoordig kan vragen”. De Pont bouwt een relatie op met de kunstenaars van wie het werk wordt verzameld en tentoongesteld. “Het is voor een kunstenaar belangrijk dat zijn werk in een voor hem of haar interessante context komt te staan”, vertelt Driessen. “Doorgaans heeft hij daar weinig invloed op. Als een kunstenaar aan het begin van zijn carrière staat, vinden gesprekken over het werk nog wel plaats, maar naarmate diens bekendheid groeit, wordt dat moeilijker, terwijl de behoefte van de kunstenaar aan kritische reflectie ook dan blijft bestaan. Met Anish Kapoor heb ik die gesprekken vanaf het begin gevoerd, en we voeren ze nog steeds.”
Het begin: dat was toen Kapoor in één van de ‘wolhokken’ van het museum Descent into Limbo maakte. Op het eerste oog weinig meer dan een zwarte cirkel in het midden van de vloer. Maar wie langer kijkt, ziet een diepzwart gat van onpeilbare diepte. Het is in deze periode dat er een band ontstaat tussen Kapoor en De Pont. Hendrik Driessen: “Wij wilden graag enkele kunstwerken die het museum zouden verbinden met deze plek. Kunst is voor ons een investering in de toekomst, niet een investering met het oog op waardevermeerdering. De werken die we aanschaffen, horen echt bij ons.” Daarbij is van meet af het uitgangspunt: bied je bezoekers het beste wat je ze kunt bieden. En dat is volgens Driessen niet altijd iets wat mensen meteen goed vinden. “Dat is de essentie van eigentijdse kunst: het is nooit wat je ervan verwacht. Het gaat over nieuwe ontdekkingen en ontwikkelingen, over nieuwe esthetische normen en het stellen van vragen. Het gaat over van alles, maar nooit over gisteren. Als je voor vernieuwing kiest, weet je dat een groot publiek niet vanzelfsprekend is.
Een ander uitgangspunt van De Pont: niet in de breedte verzamelen, maar meerdere werken aankopen van een beperkt aantal kunstenaars. Daar zitten inmiddels veel grote namen tussen: Marlene Dumas, Richard Serra, Richard Long, Bill Viola, Sigmar Polke, Ai Weiwei, en Anish Kapoor dus. Driessen is loyaal aan ‘zijn’ kunstenaars; hij blijft hen volgen en hun werk verzamelen. “Maar we kunnen niet met iedereen doorgaan zoals we dat zouden willen; sommige kunstenaars worden gewoon te duur. Daarom proberen we in ieder geval altijd één sleutelwerk te verwerven; een werk dat de essentie van iemands kunstenaarschap laat zien.”
Zo’n sleutelwerk was bijvoorbeeld de sculptuur van Anish Kapoor die Hendrik Driessen een jaar of tien geleden in New York zag. “Anish was van werken met steen en pigment overgestapt op roestvrij staal en ik vond het prachtig. Maar het werk was veel te duur voor een relatief klein, financieel onafhankelijk museum als het onze. Een paar jaar later zag ik diezelfde sculptuur op een tentoonstelling in Londen en ik dacht opnieuw: deze zouden we moeten hebben. Maar de prijs was nog altijd te hoog - ongeveer vijf keer ons jaarlijkse aankoopbudget. Ondanks dat ben ik toch eens bij hem gaan buurten…”
Met succes. Met steun van het museumbestuur, Anish Kapoor en diens galerie, slaagde Driessen er in 2010 in om het spiegelwerk Vertigo (2008) te verwerven. Ook dit werk - een publiekslieveling - speelt met de perceptie van de museumbezoeker: met elke stap die je zet, zie je iets anders, en dat is nooit wat je verwacht te gaan zien.
Driessen spreekt met Kapoor af om een expositie rond de nieuwe aankoop samen te stellen ‘om te laten zien waar het werk vandaan komt’. Het wordt één van de drukbezochtste exposities uit de geschiedenis van Museum De Pont. In datzelfde jaar 2012 is er een expositie van de bekendste Chinese kunstenaar van dit moment: Ai Weiwei. Hendrik Driessen: “Qua bezoekersaantallen was dit één van onze beste jaren ooit.” Het is in deze tijd dat bij de museumdirecteur en Kapoor het zaadje wordt geplant om samen nog een keer iets groots te doen…
En dat gebeurde bij het vijfentwintig jarig bestaan van De Pont. De gemeente Tilburg had het museum een fors bedrag in het vooruitzicht gesteld om een beeld te realiseren op het voorplein van het museum, als cadeau bij deze verjaardag. Kapoor zegt dat hij geen seconde na hoefde te denken toen Hendrik Driessen hem vroeg een kunstwerk voor het jubilerende museum te maken. Het werk is uiteindelijk mogelijk gemaakt door bijdragen van de kunstenaar zelf, het museum en een gezamenlijke schenking van de gemeente, cultuurfonds Brabant C en particulieren en bedrijven uit de stad. Tijdens bezoeken over en weer ontstond het idee van de rechthoekige ‘hemelspiegel’.
Driessen: “Anish wilde de hemel naar de aarde brengen en iets maken dat in de Hollandse traditie van het schilderen van wolkenluchten past. Hemelspiegels heeft Kapoor eerder gemaakt; Cloud Gate in het Millenium Park in Chicago is de bekendste. Maar dit is zijn eerste rechthoekige. Hij ontwerpt de sculptuur in zijn studio: een verbogen, naar achteren hellende stalen plaat van ongeveer zes-en-een-halve meter hoog met een spiegelende voorkant en een ruwe, ongepolijste achterkant. Hoe zo’n werk op de uiteindelijke locatie uitpakt, is ook voor de kunstenaar elke keer een verrassing.” Kapoor kwam dan ook graag, samen met zijn vrouw, naar de opening van de jubileumtentoonstelling en ontmoette daar prinses Beatrix.
In september 2017 werd de in Groningen gemaakte en in Londen gepolijste plaat met een grote hijskraan op z’n plek gezet. Om bezoekers op een veilige afstand te houden is het in een speciale watertuin geplaatst, ontworpen door Kapoors echtgenote Sophie Walker. Het werk verandert met de hemel boven Tilburg en beweegt zachtjes in de wind. De kunstenaar noemt het Sky Mirror (for Hendrik) - als eerbetoon aan Driessen en het museum dat hem – zoals hij zelf zegt - altijd heeft ondersteund.
Hieronder vind je een compilatie van videobeelden van museum De Pont. De beelden van dit ‘snijbestand’ mag je gebruiken voor redactionele doeleinden. Er geldt een aantal voorwaarden: lees er hier meer over. Twijfel je over het rechtmatige gebruik? Neem dan gerust contact met ons op!
Laatste update artikel: 25 oktober 2019
Met één druk op de knop kopieer je gratis de volledige tekst van dit verhaal
